Nha đảm tử – Vị thuốc quý chữa kiết lỵ, sốt rét
Hậu phác trị liệu trầm cảm và hen suyễn
Trong vùng quê, cây dưa chuột dại thường mọc ở các bờ rào, bụi tre, nhưng ít ai biết đến giá trị của chúng. Thường người dân xem như là cỏ dại và loại bỏ nó. Tuy nhiên, cây dưa chuột dại thực sự mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe mà nhiều người chưa nhận biết. Đây là một loại cây leo dại mà ta có thể thấy ở nhiều nơi khác nhau.
Hãy cùng Dược sĩ CKI Nguyễn Quốc Trung – Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM khám phá thêm về đặc tính và ứng dụng của loài cây này qua bài viết dưới đây.
1. Đặc điểm chung dược liệu
Tên gọi khác: Lão thử qua, Hoa bát, dưa dại, cù nhang, cầu qua dị diệp…
Tên khoa học: Solena amplexicaulis L- Cucurbitaceae (thuộc họ Bí)
1.1. Mô tả thực vật:
Đây là cây thảo dạng leo, sống nhiều năm, có chiều dài từ 2 đến 3 mét. Thân có cạnh và có rãnh, bề mặt nhẵn hoặc gần như nhẵn.
Lá của cây rất đa dạng, có thể có hình dạng bầu dục với răng hoặc khía ở mép, hoặc có thuỳ rộng, hoặc có hình bầu dục – thuôn với răng; hoặc xẻ thành 3 – 5 thuỳ sâu, có thuỷ gần như bằng nhau hoặc không bằng nhau; hoặc có hình mác với tai choãi ra, hoặc song song, mép nguyên hoặc có răng, đầu nhọn, gân toả hình chân vịt, cuống dài khoảng 1 cm, nhẵn; lá tua cuốn đơn, dài.
Hoa của cây mọc đơn tính, cụm hoa đực thường mọc ở kẽ lá thành ngủ hoặc tán, gần như không có cuống, hoa nhỏ, đài hình chuông, nhẵn, với tràng có 5 cánh hình tam giác và 3 nhị, trong đó chỉ nhị dài hơn bao phấn và đính ở gốc đài. Bao phấn hình tròn, và đáy hoa thường còn vết tích của nhụy.; cụm hoa cái có bầu thuôn hẹp, 3 nhị lép hình chi nhẵn, vòi nhụy hình cột, đầu nhụy có 3 thùy.
Quả của cây thuôn, dài từ 4 đến 5 cm, dày từ 2 đến 2,5 cm, gần như có cạnh, khi chín có màu đỏ. Quả này chứa nhiều hạt, hình gần như cầu, hơi dẹt, nhẵn và bóng.
1.2. Phân bố, sinh thái
Solena Lour. là một chi nhỏ trong họ Cucurbitaceae, với chỉ một loài dưa chuột dại được tìm thấy tại Việt Nam. Cây này phân bố rải rác khắp các tỉnh từ vùng núi thấp xuống vùng trung du và đồng bằng. Ngoài Việt Nam, dưa chuột dại cũng được tìm thấy ở Ấn Độ, Mianma, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia và Sri Lanka.
Dưa chuột dại là một loại cây một năm, thích ẩm, ưa ánh sáng và có thể chịu được ít nắng. Thường thì cây leo lên các cây bụi, cỏ cao ở ven rừng, bờ ruộng, chân đồi (đặc biệt là ở những vị trí gần nguồn nước), và trong các khu vực rừng nhỏ xung quanh các làng.
Cây thường phát triển mạnh mẽ vào mùa xuân và mùa hè, và bắt đầu ra hoa và quả vào mùa hè hoặc đầu mùa thu. Tái sinh tự nhiên chủ yếu thông qua việc phát triển từ hạt.
2. Bộ phận dùng
Toàn cây và Rễ
3. Thành phần hoá học
Dưa chuột dại chứa một hỗn hợp các axit bao gồm acid lignoceric, tricosanoic và behenic. Thông tin này được trích từ tài liệu “Compendium of Medicinal Plants, II” của Rastogi và Mehrotria, năm 1999, trang 36.
4. Tác dụng dược lý
Từ rễ của Dưa chuột dại, có Hai hợp chất được phân lập đó là: 1,2,4,6-tetra-O-galloy-β-(D)-glucopyranose và acid 3,4,5-trihydroxy-benzoic đã được tìm thấy có tác dụng chống lão hóa da do tác động của tia tử ngoại.
Nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng các hợp chất này không chỉ ức chế mức độ protein của MMP-1 một cách ý nghĩa mà còn có khả năng chống oxi hóa mạnh.
Điều này chỉ ra rằng chúng có thể được sử dụng để phát triển các sản phẩm chăm sóc da mới, có thể hữu ích trong việc bảo vệ da khỏi quá trình lão hóa.
5. Công dụng – Tính năng
– Toàn cây Dưa chuột dại có vị ngọt, đắng, hơi chát, tính mát. Nó được biết đến với các công năng tiêu viêm, trừ đờm, lợi tiểu, và tiêu sưng.
– Rễ củ của Dưa chuột dại cũng có vị ngọt và đắng, tính hàn, và được biết đến với công năng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, và tán kết ứ. Các tài liệu thảo dược ghi nhận rằng rễ củ dưa chuột dại có vị đắng, tính hàn, và có công dụng thanh nhiệt giải độc, hoá đàm, lợi thấp, và tiêu thũng.
– Tổng quát về tính vị và tác dụng, dưa chuột dại được xem là có vị ngọt và đắng, tính mát, và có tác dụng tiêu viêm, lợi tiểu, và tiêu sưng.
Ngoài ra, rễ của cây có thể được sử dụng để tẩy giun và lọc máu.
6. Những bài thuốc được ứng dụng
Dưa chuột dại được sử dụng trong y học dân gian với nhiều mục đích khác nhau, bao gồm chữa đau họng, sưng yết hầu, viêm tuyến mang tai, viêm đường tiết niệu, viêm tinh hoàn, đau mắt, viêm kết mạc cấp, luput ban đỏ, và thấp khớp.
6.1. Chữa đau họng và viêm đường tiết niệu
Sử dụng rễ dưa chuột dại, rửa sạch, phơi khô, sau đó nghiền thành bột.
Mỗi lần uống từ 3 đến 6 gram bột.
Uống từ 2 đến 3 lần mỗi ngày.
6.2. Chữa viêm mủ da, eczema, bỏng, và cắn của rắn độc
Sắc uống 15 gram rễ dưa chuột dại.
Đồng thời, lấy lá tươi, rửa sạch, giã nát, đắp lên chỗ tổn thương hoặc nấu nước rửa.
6. 3. Chữa đau bụng và tiêu chảy
Lấy rễ Dưa chuột dại 15 gram, sắc hoặc nghiền thành bột để uống.
Có thể dùng dưa chuột dại tươi từ 20 đến 30 gram, nhai rồi nuốt nước.
6.4. Ở một số quốc gia như Ấn Độ, Indonesia và Campuchia
Dưa chuột dại cũng được sử dụng trong y học dân gian.
– Rễ được sử dụng để chữa di tinh, khó đải, bệnh lậu;
– Lá được dùng để làm dịu và chữa viêm da, hoặc các vết trầy sát.
– Quả dưa chuột dại cũng được sử dụng trong y học dân gian ở Indonesia để ăn.
– Dùng ngoài để chữa trị mụn nhọt và viêm mủ da, eczema, bỏng, lao bạch cầu, rắn cắn.
* Cách dùng – Liều dùng:
Liều dùng 15-30g dạng thuốc sắc.
Lấy lá và rễ củ giã nát đắp, Dùng đắp ngoài,
7. Những lưu ý khi sử dụng
Khi sử dụng Dưa chuột dại cho mục đích y học dân gian hoặc làm thuốc, cần lưu ý một số điều như sau:
– Kiểm tra phản ứng dị ứng: Trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào từ dưa chuột dại, hãy thử nghiệm nhỏ trên da để kiểm tra phản ứng dị ứng. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nổi mẩn, ngứa hoặc sưng, ngừng sử dụng ngay lập tức và tham khảo ý kiến của bác sĩ.
– Chế độ dùng: Tuân thủ liều lượng và cách sử dụng được chỉ định.
– Tránh sử dụng quá liều: Sử dụng dưa chuột dại trong liều lượng khuyến nghị. Nếu quá liều có thể gây hại cho sức khỏe.và gây ra tác dụng phụ không mong muốn
– Sử dụng cẩn thận khi mang thai hoặc cho con bú: Nếu bạn đang mang thai, dự định mang thai hoặc đang cho con bú, hãy thảo luận với bác sĩ trước khi sử dụng dưa chuột dại để đảm bảo rằng nó an toàn cho bạn và em bé.
– Không dùng thay thế cho điều trị y tế chính thống: Dưa chuột dại thường được sử dụng trong y học dân gian, nhưng không nên sử dụng thay thế cho các phương pháp điều trị y tế chính thống mà không được chuyên gia y tế chấp nhận.
– Chú ý đến tác dụng phụ: Nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng không bình thường sau khi sử dụng dưa chuột dại, hãy ngưng dùng và tham vấn ý kiến của bác sĩ.
– Bảo quản đúng cách: Bảo quản dưa chuột dại ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ánh nắng trực tiếp để bảo quản chất lượng và độ tươi của nó.
Tóm lại, từ những thông tin trên, chúng ta nhận thấy rằng cây dưa chuột dại là một loài cây dây dại, thường mọc ở các bờ rào, bụi tre, nhưng ít được nhận biết giá trị của nó. Thường thì người dân coi nó như là cỏ dại và thường loại bỏ đi. Tuy nhiên, qua bài viết này, chúng ta đã nhận thấy rằng cây Dưa chuột dại thực sự mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt là trong dải đất hình chữ S Việt Nam, chúng ta có thêm một loài thảo dược quý giá, góp phần vào kho tàng y học cổ truyền Việt Nam. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, người dùng cần lưu ý những hướng dẫn được đề cập để tránh các tác dụng không mong muốn đối với sức khỏe. Điều quan trọng nhất là cần tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế để có sự tư vấn thích hợp./.
